Preksha meditatsiyasi:

Preksha meditatsiyasi diqqatni ichki jarayonlarga, xususan, nafas olish, tana sezgilari va hissiyotlarga qaratishga urgʻu beradi. U Jaynizm anʼanalaridan kelib chiqqan va kognitiv nazoratni oshirishga, diqqatni jamlashga va oʻz-oʻzini anglashni chuqurlashtirishga qaratilgan.

· DMN modulyatsiyasi- Preksha meditatsiyasi uzoq muddatli amaliyotchilarda diqqatni nazorat qilish mexanizmlari orqali DMN faolligini oʻzgartirishi mumkin. Baʼzi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, meditatsiya DMN faolligini pasaytiradi, bu esa "aqlning sargardonligi" (mind-wandering) va oʻz-oʻziga havolali fikrlashni kamaytiradi. Preksha meditatsiyasining doimiy amaliyoti prefrontal korteks (PFC) faolligini oshirib, diqqatni nazorat qilish va hissiy tartibga solish markazi sifatida ishlaydigan "Connector Hub Region" ni mustahkamlaydi. Bu, oʻz navbatida, DMN faolligining kamayishiga olib kelishi mumkin, chunki diqqat ichki yoki tashqi stimullarga qaratilganda DMN odatda de-faollashadi.

· Boshqa neyrofiziologik mexanizmlar-Preksha meditatsiyasi shuningdek, miya toʻlqinlari faolligini oʻzgartirishi (masalan, alfa va teta toʻlqinlarining oshishi), sensorimotor ritmni (SMR) kuchaytirishi va parasimpatik asab tizimining faolligini oshirishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, bu esa organizmning "dam olish va hazm qilish" holatiga oʻtishiga yordam beradi.

Yoga Nidra:

Yoga Nidra, "yogik uyqu" deb ham ataladi, uygʻoqlik va uyqu oʻrtasidagi chuqur dam olish holati boʻlib, bunda amaliyotchi ichki ongni saqlagan holda chuqur dam olishni boshdan kechiradi. Bu yoʻnaltirilgan meditatsiya shakli boʻlib, asosan hissiy, jismoniy va aqliy taranglikni kamaytirishga qaratilgan.

· DMN modulyatsiyasi- Yoga Nidra, Preksha meditatsiyasidan farqli oʻlaroq, DMN ning noyob neyral modulyatsiyasini keltirib chiqarishi mumkin. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Yoga Nidra davrida meditatsiya amaliyotchilarida DMN bogʻliqligida sezilarli pasayishlar kuzatiladi. Bu de-kopling, ular tinch holatda boʻlsa ham, ongni saqlab qolganliklari bilan bogʻliq boʻlib, ularning amaliyotdagi subyektiv tajribasiga mos keladi. Yangi boshlovchilarda esa, aksincha, DMN bogʻliqligi oshishi mumkin, bu esa ushbu amaliyotning tajriba darajasiga qarab farq qilishini koʻrsatadi. Yoga Nidra gipnagogik holatni, yaʼni uygʻoqlik va uyqu oʻrtasidagi holatni chaqirishi bilan DMN ning faoliyatiga taʼsir koʻrsatishi mumkin.

· Boshqa neyrofiziologik mexanizmlar- Yoga Nidra parasimpatik asab tizimini faollashtiradi, bu esa yurak urish tezligini, nafas olishni va qon bosimini pasaytiradi. Shuningdek, u miyada dofamin ajralishini oshirishi mumkin, ayniqsa ventral striatumda, bu esa dam olish va farovonlik hissi bilan bogʻliq. Yoga Nidra shuningdek, alfa miya toʻlqinlarini kuchaytiradi va uyquni yaxshilaydi, ayniqsa surunkali uyqusizlik bilan ogʻrigan bemorlarda chuqur uyqu (N3) fazasini oshiradi. Amaliyotning tizimli ketma-ketligi (tana aylanishi, nafas olishga eʼtibor, hissiy vizualizatsiya) turli kognitiv jarayonlarni faollashtirib, hissiy tartibga solish va travmani integratsiyalashuviga yordam beradi.

Asosiy farqlar (DMN nuqtai nazaridan):

Garchi ikkala amaliyot ham stressni kamaytirishda foydali boʻlsa-da, DMN modulyatsiyasiga yondashuvlari farq qilishi mumkin:

· Preksha meditatsiyasi koʻproq diqqatni jamlash va kognitiv nazorat orqali DMN faolligini toʻgʻridan-toʻgʻri pasaytirishga intiladi, bu esa "aqlning sargardonligi" ni kamaytiradi. U DMN bilan bogʻliq boʻlgan oʻz-oʻziga havolali fikrlashni tartibga solishga yordam beradi.

· Yoga Nidra esa chuqur dam olish holati orqali DMN ning "de-kopling"ini, yaʼni uning odatiy bogʻliqligini kamaytiradi. Bu holatda ong saqlanib qolgan holda chuqur dam olish kuzatiladi, bu esa DMN ning faoliyatini oʻziga xos tarzda oʻzgartiradi. Yaʼni, Yoga Nidra DMN ning faolligini toʻliq "oʻchirmasdan", balki uning ichki bogʻliqligini va subʼektiv ong bilan aloqasini oʻzgartiradi.

Qisqasi, ikkala amaliyot ham stressni kamaytirish va miyaning dam olish holatiga oʻtishiga yordam beradi, ammo ular DMN ni modulyatsiya qilishda biroz boshqacha mexanizmlardan foydalanadi: Preksha meditatsiyasi diqqatni nazorat qilish va kognitiv qayta tuzish orqali DMN ni toʻgʻridan-toʻgʻri tartibga solsa, Yoga Nidra chuqur dam olish va ongni saqlagan holda uyquga yaqin holatga kirish orqali DMN ning bogʻliqligini oʻzgartiradi.

While both Preksha Meditation and Yoga Nidra reduce stress and modulate brain networks associated with emotional processing and self-referential thinking, Preksha actively engages attention networks to develop conscious insight, whereas Yoga Nidra passively down-regulates arousal systems, mimicking sleep states while preserving awareness. Preksha strengthens mental clarity and emotional insight through focused attention, while Yoga Nidra offers deep restoration by calming the nervous system and gently disengaging the mind.